Blask Kościoła
 
Biblijne źródła naszej cywilizacji
Adam Kowalik

Według zwięzłej formułki katechizmowej, której młodzież uczy się przed bierzmowaniem, Pismo Święte to zbiór ksiąg napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego, które zawierają Słowo Boże skierowane do ludzi. Jest ono, wraz z Tradycją, źródłem wiary katolickiej.


Czyż można sobie coś więcej cenić niż przesłanie Wszechmocnego Boga? Pouczenia i rady jak żyć, jak wielbić Stwórcę, by zasłużyć na życie wieczne? Zdecydowanie nie! Nic więc dziwnego, że Biblia odgrywa zasadniczą rolę w życiu milionów ludzi.


Pismo Święte kształtuje świat


Jednak znaczenie Starego i Nowego Testamentu wykracza daleko poza sferę religijną. Księga ksiąg odcisnęła swe piętno na cywilizacji świata zachodniego. Właściwie ukształtowała go. Pod jej wpływem przekształcało się prawo rzymskie, tracąc pierwotną, pogańską surowość. Dzięki Ewangelii zanikło niewolnictwo, a zwłaszcza najbardziej prymitywny jego przejaw – walki gladiatorów.


Obok tych zasadniczych dla ludzkości ról: zbawczej i wychowawczej, Pismo Święte wywarło także trwały wpływ na kulturę narodów chrześcijańskich. Dowodem na to jest wielka ilość dzieł sztuki stworzonych przez artystów, lub choćby tylko rzemieślników, w oparciu o zaczerpnięte z niej motywy. Najstarsze przykłady malowideł o treści biblijnej znajdujemy już na ścianach katakumb, w których chowano męczenników oraz pierwszych członków gmin chrześcijańskich. Do najczęściej występujących tematów należały: Noe w arce, historia Jonasza, Daniel pośród lwów, hołd Trzech Króli, wskrzeszenie Łazarza. Podobne motywy występowały na ścianach i posadzkach domów chrześcijan oraz pierwszych świątyń.


Dużo wolniej rozwijała się literatura chrześcijańska. Nic dziwnego, w pierwszych wiekach istnienia Kościoła wśród wyznawców Chrystusa dominowali ludzie z niższych warstw społecznych, o niezbyt wysokim wyrobieniu kulturalnym i artystycznym. Wystarczał im blask Prawdy, którą otrzymali przy chrzcie, i kazania kapłanów. Powstawały więc głównie dzieła teologiczne, niezbędne do pracy teologom i duchownym.


Kolebką Kościoła była Ziemia Święta, a szerzej Bliski Wschód. I choć już apostołowie Piotr i Paweł zamieszkali w Rzymie, przez długi czas najbujniej kwitło chrześcijaństwo we wschodniej części imperium rzymskiego, gdzie królowała kultura helleńska. Posługiwano się tu greką i w tym języku czytano Biblię. Wraz z rozrastaniem się Kościoła w Europie Zachodniej, ważnym zadaniem stało się udostępnienie Biblii wiernym posługującym się językiem łacińskim. Pierwsze tłumaczenia były bardzo proste. Nie mogły zadowolić ludzi dobrze wykształconych.


Wulgata św. Hieronima


Takim wybrednym estetą był na przykład św. Hieronim, który często uciekał od lektury Pisma Świętego do wyrafinowanych stylistycznie dzieł Cycerona czy Plauta. Zasłużył sobie tym na pouczenie. Kiedyś, podczas snu, ujrzał Boga, który rzekł do niego z wyrzutem: Jesteś cyceronianinem, a nie chrześcijaninem.


Skarcenie pomogło. Hieronim na długie lata zaniechał lektury dzieł pogańskich autorów. Co więcej, po wielu latach dokonał nowego przekładu Pisma Świętego z języka oryginału (głównie hebrajskiego) na łacinę. Nowa wersja tłumaczenia przeszła do historii pod nazwą Wulgaty. Teraz nie mógł już narzekać. Stworzył dzieło wybitne, którego język stał się wzorem dla łaciny średniowiecznej. Co więcej, podczas Soboru Trydenckiego tekst Wulgaty został uznany przez Kościół za oficjalny i autentyczny, dzięki temu przez kolejne wieki stanowił podstawę dla kolejnych tłumaczeń Biblii na języki narodowe. Oparł się na nim także jezuita Jakub Wujek, przygotowując do druku przekład Pisma Świętego na język polski. Co więcej, podobnie jak niegdyś dzieło św. Hieronima, także Biblia ks. Wujka uznana została za arcydzieło języka polskiego swojej epoki (XVI wieku), a jej język wywarł duży wpływ na polszczyznę.


Inspiracja dla artystów


Przez wieki Biblia dostarczała tematów artystom: malarzom, rzeźbiarzom, muzykom, poetom, pisarzom, reżyserom, scenarzystom itp. Ocenia się, że gdyby nagle z kościołów, muzeów i prywatnych kolekcji zniknęły wszystkie obrazy i freski o tematyce biblijnej, ludzkość utraciłaby połowę dorobku malarstwa europejskiego. Trudno sobie wyobrazić, czym byłby świat bez dzieł Giotta i Fra Angelico, malowideł Kaplicy Sykstyńskiej, Piety Michała Anioła, Ostatniej Wieczerzy Leonarda da Vinci, ołtarza Wita Stwosza w Krakowie… Podobnie można by wymieniać wybitne dzieła innych gałęzi sztuki. I to jest właśnie wielkie dziedzictwo Biblii i Kościoła.