”Przeworska Jerozolima”

2007-04-04 00:00:00
”Przeworska Jerozolima”

Zabrali więc ciało Jezusa i obwiązali je w płótna razem z wonnościami, stosownie do żydowskiego sposobu grzebania. A na miejscu gdzie Go ukrzyżowano, był ogród, w ogrodzie zaś nowy grób, w którym jeszcze nie złożono nikogo. Tam to więc, ze względu na żydowski dzień Przygotowania, złożono Jezusa, bo grób znajdował się w pobliżu.
(J 19, 40-42)

Przeworsk jest miastem w województwie podkarpackim, położonym 35 km na wschód od Rzeszowa, na pograniczu Pradoliny Podkarpackiej i Pogórza Rzeszowskiego, nad rzeką Mleczką. Miejscowość ta słynie w całej metropolii przemyskiej z sanktuarium Bożego Grobu. Tu w miejscowym kościele parafialnym pw. Ducha Świętego, obecnie Bazylice Kolegiackiej należącej niegdyś do znamienitego zakonu bożogrobców znajduje się jedna z nielicznych w kraju kaplica Bożego Grobu. Zbudowana na przełomie XVI i XVII wieku jest nie tylko cennym zabytkiem architektury, ale przede wszystkim miejscem kultu tajemnicy Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa

Początki parafii i kościoła parafialnego w Przeworsku sięgają XIV wieku. Erekcja tu-tejszej parafii nastąpiła w 1393 r. Biskup przemyski Maciej powierzył ją pod zarząd Kanonikom Regularnym Stróżom Grobu Jerozolimskiego, których w Polsce nazywano bożogrobcami lub od głównej polskiej siedziby klasztoru w Miechowie - miechowitami. W owym czasie istniał już w Przeworsku kościół pw. św. Katarzyny, przy którym erygowano parafię. Był on jednak prawdopodobnie za mały dla wzrastającej liczby wiernych. Dlatego w 1430 r. bożogrobcy rozpoczęli w zachodniej części Starego Miasta budowę obecnego kościoła. Nową świątynię ukończono w 1470 r., a trzy lata później została konsekrowana i otrzymała wezwanie Ducha Świętego.

Kościół jest potężną budowlą gotycką, zbudowaną z cegły, otoczoną murami obronnymi i zabudową klasztorną. Od strony zachodniej przylega do niego potężna wieża wysokości 40 m, na której widnieje podwójny, tzw. patriarchalny krzyż - godło bożogrobców. Prezbiterium zdobią stalle z XVIII w. oraz przepiękny wielki ołtarz, w stylu baroku toskańskiego, zbudowany pod koniec XVII w. Posiada on bogatą dekorację roślinną i figuralną, otaczającą centralną postać Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Po bokach znajdują się dwie naturalnej wielkości złocone figury: św. Jakuba Apostoła i św. Augustyna, patronów zakonu bożogrobców.

Nawę główną oddziela od prezbiterium bogato złocona tęcza, której centralnym punktem jest barokowy krucyfiks wsparty na kuli ziemskiej, po obu stronach którego zawieszono narzędzia Męki Pańskiej. Do cennych zabytków w kościele należą spiżowa chrzcielnica z 1400 r., ambona z pocz. XVIII w., epitafia nagrobkowe, obrazy, a także naczynia liturgiczne z XVII i XVIII w.

W dniu 29 grudnia 1982 r. Ojciec Święty Jan Paweł nadał kościołowi tytuł Bazyliki Mniejszej. Obecnie kustoszem sanktuarium i proboszczem parafii jest ks. dr Stanisław Szałankiewicz, który jest również członkiem duchownym reaktywowanego Zakonu Rycerskiego Stróżów Bożego Grobu Jerozolimskiego.

Największym skarbem przeworskiej bazyliki jest jednak kaplica Bożego Grobu - szczególne miejsce modlitwy parafian, wiernych z okolicznych parafii i pielgrzymów. Budowę kaplicy rozpoczął w 1697 r. prepozyt konwentu przeworskiego bożogrobców ks. Franciszek Chodowicz. Kaplica została konsekrowana w 1727 r. i od tego roku Przeworsk stał się drugim, obok znanego już w średniowieczu Miechowa, sanktuarium Świętego Grobu w Polsce.

Do wnętrza kaplicy Grobu Świętego prowadzą odrzwia z czarnego marmuru dębnickiego, na których w górnej części znajduje się napis będący fragmentem proroctwa Izajasza: "Et erit sepulchrum eius Gloriosum" (Iz 11,10 według Wulgaty; tłum polskie: "(...) i będzie grób jego sławny"). Przejście zamyka barokowa krata o motywach roślinnych. W centralnej części kaplicy znajduje się murowana kopia Bożego Grobu z Jerozolimy. Składa się ona z dwóch części: malutkiego przedsionka, zwanego "kaplicą Anioła" oraz właściwej komory grobowej, którą od strony zachodniej zamyka półkolista apsyda. Komora grobowa jest znacznie szersza i posiada mensę ołtarzową, na której podczas obchodów Wielkiego Tygodnia, umieszczona jest figura zmarłego Chrystusa. Na ścianie zewnętrznej Grobu został wkomponowany złoty relikwiarz w kształcie krzyża jerozolimskiego, który zawiera kamień z Grobu Chrystusa w Jerozolimie. W kaplicy, obok ołtarza Chrystusa Ukrzyżowanego i Matki Bożej Pani Przeworskiej, na uwagę zasługują również dwa obrazy pochodzące z XVI w.: "Zdjęcie z krzyża" i "Złożenie do Grobu".

Po śmierci w 1846 r. ostatniego bożogrobcy w Przeworsku, ks. Kaspra Mizerskiego, kaplica Bożego Grobu przez następne 120 lata była praktycznie zapomniana. Do dawnej świetności została przywrócona dopiero w 1969 r., z inicjatywy ówczesnego ks. Prałata Adama Ablewicza. W trakcie prac renowacyjnych, jakie przeprowadzono wówczas w kaplicy, na jej północnej ścianie została odkryta polichromia przedstawiająca zmartwychwstałego Chrystusa. Stanowi ona piękne tło dla Grobu Świętego, podkreślając jednocześnie wymowę teologiczną Grobu jako miejsca zmartwychwstania. Dzięki staraniom ks. Prałata Ablewicza na nowo zaczęto także obchodzić święto Grobu Chrystusa. Dnia 20 kwietnia 1969 r., po całodziennej adoracji Najświętszego Sakramentu w kaplicy Bożego Grobu, ks. biskup Ignacy Tokarczuk, ordynariusz przemyski dokonał inauguracji tego święta. Od tego momentu święto Grobu Pańskiego obchodzone jest corocznie, tak jak w czasach bożogrobców w drugą niedzielę po Wielkanocy i gromadzi rzesze wiernych.

Głównymi krzewicielami kultu Bożego Grobu w Przeworsku byli bożogrobcy. Warto zaznaczyć, że zakonnikom tym przypisuje się ogromny udział w propagowaniu kultu Bożego Grobu, w tym zwyczaj budowania wielkopiątkowych Grobów Pańskich. W swoich klasztorach bożogrobcy prowadzili liczne hospicja przeznaczone dla pątników podążających do Ziemi Świętej oraz innych sanktuariów, a przy kościołach organizowali ośrodki kultu wokół kaplic Bożego Grobu i relikwii Drzewa Krzyża Świętego. W sanktuariach tych pielgrzymi mogli uzyskać odpusty zbliżone do tych, które posiadała bazylika Grobu Chrystusa w Jerozolimie. Organizowano w nich wzorowane na jerozolimskich, procesje do miejsc naśladujących Betanię, Kalwarię czy Grób Święty. Takim sanktuarium był przez wieki przeworski kościół parafialny z kaplicą Bożego Grobu, do której przybywały liczne pielgrzymki. Ten ruch pielgrzymkowy został zahamowany za rządów cesarza Józefa II, gdy Przeworsk znalazł się pod zaborem austriackim. W wyniku tzw. reformy józefińskiej, w 1819 r. przeworski klasztor bożogrobców został skasowany.

Warto w tym miejscu podkreślić, wśród wielu świątyń na terenie Polski, należących niegdyś do bożogrobców, tylko w trzech kościołach zachowały się kaplice Grobu Pańskiego. Obok bazyliki w Przeworsku, znajdują się one we wspaniałej bazylice pw. Grobu Bożego w Miechowie (drugie sanktuarium Grobu Pańskiego w Polsce) oraz w kościele św. Apostołów Piotra i Pawła w Nysie.

Na uwagę zasługuje również fakt, że miechowici posiadali własną liturgię, zwaną rytem kościoła Grobu Chrystusa. Główną uroczystością, jaką obchodzili było tytularne święto Grobu Pańskiego w drugą niedzielę po Wielkanocy. Do połowy XVIII w. używali w tym dniu specjalne oficjum brewiarzowe. W 1742 r. Stolica Apostolska na prośbę prokuratora generalnego bożogrobców Floriana Buydeckiego zatwierdziła nowe oficjum o Grobie Pańskim. W 1744 r. papież Benedykt XIV, przychylając się do prośby ks. Jakuba Radlińskiego, generała zakonu ponownie zatwierdził oficjum wraz ze Mszą św. i nakazał je obchodzić duchowieństwu w Polsce. Obowiązywało ono w latach 1744-1903 we wszystkich diecezjach polskich.

Największa liczba pielgrzymów przybywa do przeworskiego sanktuarium na nabożeństwa odprawiane w trakcie Triduum Sacrum. W Wielki Czwartek, po uroczystej Mszy św., Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony w procesji do tzw. "ciemnicy", gdzie jest adoro-wany przez wiernych do północy.

Liturgia Wielkiego Piątku gromadzi co roku ogromne rzesze wiernych i pielgrzymów. Po Komunii Św. rozpoczyna się procesja z Najświętszym Sakramentem do kaplicy Bożego Grobu. W półmroku świątyni, przy odgłosie kołatek, wiedzie ona przez trzy nawy kościoła, aby zakończyć się w kaplicy Grobu Pańskiego. W procesji, grupa starszych ministrantów nie-sie narzędzia Męki Pańskiej: drabinę, włócznie, gąbkę oraz na trzech poduszkach: bicz z koroną cierniową, gwoździe, oraz młotek z obcęgami. Podczas procesji, miejscowy chór parafialny "Echo" śpiewa pieśni o Męce Pańskiej: Dokądże spieszysz o Jezu zbolały, Pod Krzyżem, Ofiara Krzyża i niezwykle wymowną Opadła Święta Głowa.



Opadła Święta Głowa Jezusa,
Zamarło Boże Serce Chrystusa
A ziemia głucho drży grom! Niesie trwożny huk
A z nieba płyną łzy, zmarł nieśmiertelny Bóg

W chwili, kiedy procesja wchodzi do kaplicy Świętego Grobu, chór śpiewa Pasję wg św. Mateusza i pieśń Jeruzalem. Procesja kończy się odśpiewaniem przez celebransa modlitwy, po czym cała asysta wraca do zakrystii, a wierni rozpoczynają śpiew wszystkich części Gorzkich żalów. Adoracja Najświętszego Sakramentu wystawionego w ozdobnej monstrancji w kaplicy Grobu Bożego trwa w tym dniu do północy.

W Wielką Sobotę odbywają się tzw. "przeworskie obchody". Od samego ranka, całe rodziny z Przeworska i okolicznych parafii nawiedzają kaplicę Bożego Grobu. Tutaj zatrzymują się, aby oddać cześć Chrystusowi, ukrytemu w Najświętszym Sakramencie. Jak podkreśla kustosz sanktuarium, ks. dr Stanisław Szałankiewicz "choć teraz nie ma tu bożogrobców, to obchód wokół >przeworskiej Jerozolimy< trwa do dziś".

Przez cały rok do sanktuarium przybywają pielgrzymi z całej Polski. W każdy dzień, a zwłaszcza w piątki, wiele osób odprawia indywidualnie Drogę Krzyżową i uczestniczy w wieczornej Mszy św. Największą frekwencją cieszą się nabożeństwa Drogi Krzyżowej, odprawiane w każdy piątek Wielkiego Postu. W każdą niedzielę Wielkiego Postu tłumy wier-nych uczestniczą z kolei w nabożeństwie Gorzkich Żalów z kazaniem pasyjnym.

W ostatnim dziesięcioleciu, dzięki staraniom ks. kustosza Stanisława Szałankiewicza, wielkiej ofiarności parafian oraz pomocy finansowej wojewódzkiego konserwatora zabytków i Rady Miasta przeprowadzono w sanktuarium wiele prac remontowo-konserwacyjnych. W tym okresie gruntownej konserwacji został poddany ołtarz główny przeworskiej bazyliki, od-restaurowano zabytkowe stalle, cztery kamienne płyty nagrobne rodziny Tarnowskich oraz dwa obrazy epitafijne. W ubiegłym roku rozpoczęto remont kaplicy Bożego Grobu. W trakcie prac przygotowawczych do konserwacji kopuły kaplicy zostały odkryte bardzo cenne malowidła ścienne, wykonane prawdopodobnie w XVIII w. przez artystów włoskich. Ogrom prac konserwacyjnych wykonanych w ciągu ostatnich dziesięciu lat w przeworskiej bazylice, budzi podziw wśród przybyłych do sanktuarium pielgrzymów jak również turystów.

Serdecznie zapraszam do pielgrzymowania, do przeworskiego sanktuarium Bożego Grobu. Jest to bowiem wyjątkowe miejsce kultu Męki i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, w którym słowa wypowiedziane przez Anioła "Nie ma Go tu, bo zmartwychwstał, jak powie-dział" nabierają szczególnej wymowy.

dr Franciszek Mróz
Zdjęcia autor tekstu
Ze smutkiem zawiadamiamy, iż zmarł wieloletni Przyjaciel Stowarzyszenia Ks. Piotra Skargi i środowisk Tradycji katolickiej w Polsce - ksiądz prałat Roman Kneblewski. Od lat zmagał się z chorobami i urazami, a ostatnie dni spędził w szpitalu. We wtorek skończył 72 lata.
„Jaki jest ostateczny cel antykultury? W pierwszą rocznicę śmierci śp. Krzysztofa Karonia” to tytuł konferencji, której temat jest niezwykle aktualny w dzisiejszych czasach. To wydarzenie komplementarne pod kątem wykładów i debat prowadzonych przez znawców problemu, idących wbrew lewicowej dekonstrukcji naszego życia społecznego i porządku moralnego. Zapraszamy do rejestracji udziału w konferencji, która odbędzie się w sobotę 20 kwietnia 2024 roku w Warszawie.
Zapraszamy wszystkich Państwa na kontynuację cyklu wykładów prof. Roberta Ptaszka w ramach spotkań naszego warszawskiego Klubu. Tym razem znany i ceniony badacz przybliży nam problem herezji kwietyzmu. Ten negujący tradycyjne nauczanie Kościoła pogląd powraca z kolejnymi falami zachwytu trendami ponowoczesności.
Pewne tematy po prostu trzeba podjąć, szczególnie gdy chodzi o sprawy najważniejsze. Dlatego zapraszamy Państwa na wyjątkową debatę, połączoną z promocją najnowszego numeru „Polonia Christiana”. W jakiej Polsce chcemy żyć w przyszłości? Jaką Ukrainę będziemy mieć za naszą wschodnią granicą? Na ile poważne będzie zagrożenie rosyjskie i w jakim stopniu jest w stanie przeciwdziałać mu państwo z wyludniającym się narodem i milionami imigrantów?
Stowarzyszenie Ks. Piotra Skargi oraz Wydawnictwo książkowe Fronda serdecznie zapraszają na spotkanie z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim oraz red. Pawłem Lisickim dotyczące ich najnowszej wspólnej książki pt. „Rozmowy Jerozolimskie. Dlaczego zginął Mesjasz”. Spotkanie autorskie poprowadzi doskonale znany naszym Darczyńcom i Czytelnikom red. Paweł Chmielewski.