Blask Kościoła
 
Pobożność pasyjna
Adam Kowalik

Podeszli do Niego uczniowie Jana i zapytali: Dlaczego my i faryzeusze dużo pościmy, Twoi zaś uczniowie nie poszczą? Jezus im rzekł: Czy goście weselni mogą się smucić, dopóki pan młody jest z nimi? Lecz przyjdzie czas, kiedy zabiorą im pana młodego, a wtedy będą pościć (Mt 9,14–15).


W Środę Popielcową Kościół wkracza w okres Wielkiego Postu. Jeżeli ktoś ma wątpliwości, czy w erze wzmożonej konsumpcji dawny obyczaj praktykowania w tym czasie umartwień i kontemplowania Męki Pana Jezusa ma jeszcze sens, powyższy cytat z Ewangelii św. Mateusza powinien je rozwiać. Zresztą, swoją wolę w tym względzie Pan Jezus wielokrotnie przekazywał mistykom żyjącym w bliższych nam czasach. Najwięcej mi się podobasz, kiedy rozważasz moją bolesną mękę (Dzienniczek 1512) – to wypowiedź Zbawiciela zanotowana przez św. Faustynę Kowalską.

Droga Krzyżowa

 

Czy może być lepszy pretekst do regularnego i pobożnego rozważania Męki Pańskiej niż uczestnictwo w nabożeństwach Drogi Krzyżowej? Nabożeństwo to korzeniami sięga starożytności, a wywodzi się z praktyki pobożnych wędrówek po drodze, którą przebył Chrystus, dźwigając Krzyż w dniu Swej męki.


Szczególnie liczne pielgrzymki stąpały śladami Chrystusa w czasie, gdy Jerozolima pozostawała w rękach krzyżowców. Zajęcie Ziemi Świętej przez muzułmanów utrudniło chrześcijanom dostęp do tych terenów. Stało się to impulsem do odtwarzania jerozolimskich ścieżek Pana Jezusa w różnych miejscach Europy, a więc do zakładania kalwarii. W Polsce pierwsza powstała na początku XVII wieku (Kalwaria Zebrzydowska). Przy zastępujących ulice Jerozolimy dróżkach stawiano stacje symbolizujące znane z przekazu ewangelicznego wydarzenia, które miały miejsce podczas wędrówki Zbawiciela na Golgotę. Pobożne rozpamiętywanie Męki Pana Jezusa w tego typu ośrodkach kultu, umożliwiało uzyskanie tych samych przywilejów duchowych i odpustów, jakie związane były z pielgrzymką do Świętego Miasta.


Podobny charakter miały nabożeństwa odprawiane w kościołach. Najstarsze znane nam tego typu obrzędy pochodzą z pocz. XV w. Polegały na rozpamiętywaniu 12 zdarzeń z Męki Pana Jezusa: skazania na śmierć, włożenia krzyża, pierwszego upadku, Ecce Homo, spotkania z Matką, pomocy udzielonej przez Szymona Cyrenejczyka, spotkania z Weroniką, ponownego upadku, ukrzyżowania, obecności Matki Bolesnej pod krzyżem, zdjęcia z krzyża i oddania Maryi Syna.


Do rozwoju nabożeństwa Drogi Krzyżowej w sposób szczególny przyczynili się franciszkanie, m.in. zabiegając u władz kościelnych o uzyskanie odpustów dla osób biorących w nich udział. Nabożeństwo, w formie jaką znamy dzisiaj, ukształtowało się ostatecznie w XVIII wieku. Wtedy też erygowano pierwsze na terenie Rzeczypospolitej 14-stacyjne Drogi Krzyżowe. W II poł. XIX wieku na drodze odgórnych decyzji biskupów ordynariuszy, nabożeństwo zostało zaprowadzone w polskich kościołach parafialnych.


Gorzkie Żale

 

Do dziś bardzo popularne w Polsce jest także inne nabożeństwo pasyjne – Gorzkie Żale. Bardzo ciekawa jest historia jego powstania. W należącym do Misjonarzy św. Wincentego a Paulo kościele św. Krzyża w Warszawie działało Bractwo św. Rocha, którego zadaniem było szerzenie nabożeństwa do Męki Pańskiej. Między jego członkami a związanym z warszawskimi dominikanami Bractwem Różańcowym doszło do sporów na temat organizowania procesji pasyjnych. Na polecenie przełożonego Zgromadzenia Misjonarzy Bractwo św. Rocha wycofało się z rywalizacji, a jego opiekun, ks. Wawrzyniec Stanisław Benik, napisał tekst nowego nabożeństwa pasyjnego. Po raz pierwszy zostało ono odprawione w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu 1707 roku. Przy wystawionym Najświętszym Sakramencie zgromadzeni wierni śpiewali pieśni lamentacyjne, a potem kapłan wygłosił kazanie pasyjne. Nowe nabożeństwo trafiło w potrzeby i gusta Polaków i szybko rozpowszechniło się w Polsce.


Pieśni wielkopostne

 

Wielki skarb polskiej kultury religijnej stanowią pieśni wielkopostne. Są one o wiele starsze od kolęd. Za najstarszą uchodzi „O wszego świata wszytek ludek” z 1407 roku! Dominującym motywem tej grupy utworów jest rozmyślanie nad męką i śmiercią Pana Jezusa. Wyrażają żal z powodu cierpień Syna Bożego poniesionych z rąk ludzkich. Towarzyszy temu ubolewanie nad grzeszną naturą ludzką. Nastrój smutku potęgują rzewne melodie utrzymane w tonacjach molowych. Choć pieśni pasyjne powstają także dzisiaj, mało która może się mierzyć z takimi dziełami dawnych poetów i kompozytorów, jak pochodząca z połowy XVI wieku: Krzyżu święty nade wszystko, czy trochę młodsze: Ludu mój, ludu; Jezu Chryste, Panie miły; Wisi na krzyżu czy Ogrodzie oliwny.