Wielki Piątek to dzień upamiętniający Mękę i Śmierć Pana Jezusa. Jak zaświadczał żyjący na przełomie II i III wieku Tertulian, już wtedy był to dzień postny. Z pism papieża Innocentego I (401–417) wiemy, że miał on charakter pokutny i nie sprawowano wtedy Najświętszej Ofiary.

Liturgia Wielkiego Piątku wywodzi się z Jerozolimy, gdzie w kolejne rocznice śmierci Pana Jezusa (wyznaczane w oparciu o kalendarz księżycowy) chrześcijanie gromadzili się przed wschodem słońca, w miejscach związanych z Jego Męką. Rozpoczynano w Wieczerniku na Górze Oliwnej, gdzie przechowywano kolumnę, do której oprawcy przywiązali Zbawiciela. Tam rozpamiętywano Jego ubiczowanie. Następnie na Golgocie adorowano drzewo Krzyża. Odnalazła je w IV wieku cesarzowa św. Helena. Po południu, w miejscu śmierci Chrystusa, słuchano opisu Jego Męki i modlono się.

Bardzo uroczyście obchodzono Wielki Piątek w Rzymie. Adorowano Krzyż, trzykrotnie ukazując go ludowi, czytano Słowo Boże i udzielano Komunii Świętej. W VIII wieku w Wiecznym Mieście pojawił się nowy element – procesja z udziałem papieża z Lateranu do pobliskiego kościoła Świętego Krzyża Jerozolimskiego, gdzie przechowywano przywiezione przez św. Helenę relikwie narzędzia Męki Zbawiciela.

Przez wieki liturgię Wielkiego Piątku sprawowano przed południem, choć stare sakramentarze świadczą, że w pewnych okresach ceremonie odbywały się także o godz. 14.00 czy 15.00. Ostatecznie Ojciec Święty Pius XII, aby umożliwić ludności pracującej uczestniczenie w uroczystościach wielkopiątkowych, przeniósł celebracje na godziny wieczorne. Przywrócił także zarzuconą w średniowieczu praktykę udzielania Komunii św. wiernym. Po Soborze Watykańskim II dokonano kolejnych zmian w nabożeństwie wielkopiątkowym.

Dawną tradycją, dziś żywą przede wszystkim w Polsce, jest urządzanie w świątyniach Grobu Pańskiego. O tej praktyce wspominają świadectwa z X wieku. W Anglii kładziono wewnątrz owinięty w białe płótno krzyż. W Austrii, Bawarii i Polsce w symbolicznym grobowcu, przyjmującym zazwyczaj formę groty, umieszczano Hostię Świętą oraz figurę martwego ciała Zbawiciela.

Do dziś żywa jest praktyka czuwania przy tych szczególnych kaplicach grobowych w wielkopiątkową noc i w ciągu następnego dnia.

AK